کتاب اخلاق پروژه منتشر شد.

برای خرید اینترنتی کتاب اینجا کلیک کنید.

کتاب "اخلاق پروژه" نوشته مشترک آکور جوناسون‌ و هِلگی اینگاسون که توسط انتشارات تایلور در سال 2013 در انگلستان منتشر شد، هم از آن جهت که نویسندگان افزون بر داشتن دانش فنی در حوزه علوم انسانی نیز دارای تخصص هستند و هم از آن جهت که در صدد تبیین فلسفی و تبیین مبانی دانش اخلاق حرفه‌ای است دارای اهمیت می‌باشد.

نویسندگان ابتدا خود از نظر علمی - تحصیلی و فعالیت‌های شغلی معرفی کرده، (درباره نویسندگان) سپس از تمام افرادی که به صورت مستقیم و غیر مستقیم آن‌ها را در نگارش این کتاب یاری کردند سپاسگزاری کرده‌اند (سپاسگزاری). آن‌گونه که محتوای این بخش نشان می‌دهد، نویسندگان از اعضای هیأت علمی دانشگاه بوده، افزون بر داشتن تخصص در علوم فنی – مهندسی دارای سوابق دانشی در حوزه علوم انسانی نیز هستند. چنین چیزی در کشور ما کمتر دیده می‌شود. بی‌توجهی به میان رشته‌ای بودن مباحث اخلاق کاربردی به صورت عام و اخلاق حرفه‌ای به صورت خاص، سبب شده است تا جامعه مهندسان متولی امر "اخلاق مهندسی" شده و جامعه پزشکان نیز عهده‌دار حوزه اخلاق پزشکی باشند. مهم‌ترین ارمغان چنین واقعیت تلخی، عدم موفقیت جامعه علمی کشور در گسترش فرهنگ حرفه‌ای در میان صاحبان حرف مختلف است و دانشی با اهمیت فراوان، به امری فانتزی برای نمایش تبدیل شده است که هر از گاهی محور گفتگو در همایش‌های داخلی قرار می‌گیرد یا در قالب نشر مقاله، تنها به واگویی سخنان اندیشمندان غربی می‌پردازند، بدون آن‌که از مبانی فکری و معرفتی آنان در طرح چنین مباحثی باخبر باشند.

به ادعای نویسندگان، اشتیاق دو تن از دانشجویان برای طرح مباحث اخلاقی در حوزه مدیریت پروژه، آن‌ها را ترغیب به نگارش کتاب کرده است. بخشی از محتوای کتاب حاصل تحقیق دانشجویی دو تن از دانشجویان کارشناسی ارشد رشته مدیریت پروژه و رشته علم است. بیان چنین مطلبی از سوی نویسندگان نشانگر رابطه دو سویه استاد – دانشجو در تولید علم است؛ همچنان که نشان می‌دهد اگر پروژه‌های دانشجویی درست و هدفمند انتخاب شوند، می‌توانند بسترساز تحولات علمی کوچک و بزرگ باشند. در کشور ما با وجود اجرای دوره دکتری مدیریت پروژه در دو دانشگاه بزرگ کشور، متأسفانه چنین پیامد دانشی به چشم نمی‌خورد.

آن‌گونه که از جلد کتاب و محتوای آن بر می‌آید، نام کتاب، اخلاق پروژه (Project Ethics) است. نویسندگان هیچ توضیحی درباره انتخاب این نام برای کتاب خود ارائه نمی‌کنند، اما "پروژه" نه خود حرفه است و نه صاحب حرفه تلقی می‌شود؛ به همین جهت، عنوان "اخلاق مدیریت پروژه" یا "اخلاق در اجرای پروژه" شاید مناسب‌تر باشد، مانند اخلاق پزشکان و اخلاق مهندسان یا اخلاق پزشکی و اخلاق مهندسی. به عبارت دیگر، اخلاق ناظر به فعالیت و رفتار انسان است و به شیء خارجی اضافه نمی‌شود و به همیج جهت نمی‌توان ادعا کرد: اخلاق سد، ولی می‌توان از اخلاق سدسازی یا اخلاق سدسازان سخن گفت. به هر حال، عنوان اخلاق پروژه آن‌گونه که در این کتاب بکار رفته، هرچند رایج نیست، اما چندان عجیب هم به حساب نمی‌آید، چون در برخی از منابع اخلاقی از دانشی با عنوان "اخلاق محیط زیست"نیز گاه یاد می‌شود.

در مقدمه کتاب (درآمد) نویسندگان ضمن بیان هدف خود از نگارش کتاب (اخلاق پروژه)، گزارشی نه چندان کافی و روشن از محتوای کتاب (مروری بر مطالب کتاب) ارائه می‌کنند. توضیحات نویسندگان بیانگر این واقعیت است که در زیست‌بوم آن‌ها، همچون کشور ما، دانش اخلاق مدیریت پروژه نوپا بوده و مورد غقلت قرار گرفته است. مجریان پروژه‌های مختلف، تنها درگیر انجام آن‌ها هستند و کمتر به جنبه‌های اخلاقی انجام آن پروژه توجه‌ها دارند. همچنین جامعه ایسلندی محل انجام پژوهش‌های میدانی این کتاب  نیز از مشکلات اخلاقی بسیاری از جمله: رشوه‌خواری، سرقت، بی‌صداقتی، آزار جنسی، نبود امنیت شغلی برای کارکنان و بی‌توجهی به حقوق ذینفعان رنج می‌برد. بیان چنین گزارشی از سوی نویسندگان نشان از شهامت اخلاق آن‌ها دارد. ایشان به جای استفاده از روش انکار کردن، ندیدن یا توجیه کردن مشکلات اخلاقی خود، در صدد هستند با استفاده از ظرفیت دانش اخلاق مدیریت پروژه، این مشکلات را از بین‌برده یا به کمترین میزان ممکن برسانند. انتظار می‌رود مدیران اجرایی کشور ما نیز با استفاده از روش دیدن مشکلات و تلاش برای حل کردن آن‌ها، گام‌های مؤثری در اخلاقی‌سازی اجرای پروژه‌های مختلف کشور بردارد.

کتاب دارای شش فصل و یک نتیجه‌گیری است. در فصل اول با عنوان "مسیر بحرانی اخلاق پروژه" نویسندگان کوشیده‌اند در قالب یازده مطلب ((1. اخلاق چیست؟، 2- حوزه دانش مدیریت پروژه، 3- مسیر بحرانی، 4- اخلاق پروژه، 5- چگونه اخلاق، فقط اخلاق نیست؟، 6- چهار نظریه، 7- طبیعت مسائل اخلاقی، 8- کسب­وکار، مهندسی و خودشکوفایی، 9- راهنماها، کتاب‌های دانشی و کدهای اخلاقی، 10- اخلاق پروژه در عمل: مطالعه­ ایسلندی، 11- رفتار، کردار و مدیریت)، ضمن بیان ادبیات تحقیق، گزارشی کوتاه از دانش اخلاق و اخلاق در حوزه مدیریت پروژه و نظریات اخلاقی موجود برای تحلیل رفتار رهبران و مدیران پروژه را ارائه کنند. مطالعه این فصل نشان می‌دهد که نویسندگان تعریف مشخصی از دانش اخلاق ارائه نکرده و با دقت توضیح نداده‌اند که بر اساس کدام رویکرد به دانش اخلاق، مطالب خود را طرح می‌کنند. چنین روشی چندان هم تازه نیست؛ زیرا برخی از عالمان علم اخلاق بر این باورند، تنوع ساحت‌های این دانش سبب می‌شو تا نتوان تعریفی فراگیر و یکپارچه برای این دانش بیان کرد. به همین جهت با تقسیم اخلاق به سه ساحت: اخلاق توصیفی، اخلاق هنجاری و فرااخلاق، هریک از این حوزه‌ها را تعریف کرده‌اند. به نظر می‌رسد نویسندگان نیز از همین روش بهره‌گرفته‌اند.

بنا به نظر نویسندگان، اخلاق به دو گونه اصلی نتیجه‌گرا و فرایند‌گرا تقسیم و هرکدام به دو گونه فضیلت‌گرا و سودگرا، همچنین وظیفه‌گرا و حق‌محور تقسیم می شود.

عنوان فصل دوم کتاب، "اخلاق ناشی از نتیجه: اخلاق فضیلت‌گرا" است و پیرامون ده مطلب به این ترتیب گفتگو می‌کنند:1- اخلاق فضیلت‌گرا، 2- منشاء اخلاق فضیلت مدار، 3- حکمت عملی، 4- چه کاری باید انجام داد؟، 5- خوب بودن در کاری که انجام می‌دهیم، 6- مدیر پروژه شایسته، 7- شایستگی و تعهد، 8- حرفه‌ای‌گرایی، 9- تطابق با فضیلت.

نظریه فضیلت‌گرایی منسوب به فیلسوفان باستانی برجسته‌ای همچون: سقراط و افلاطون و ارسطو است. اما این‌که بجای فضیلت‌گرایی از واژه سعادت‌گرایی استفاده کنیم، همان چیزی که ارسطو از آن با عنوان (اودیمونیا) یاد کرده است، پرسش اساسی است. همچنین آیا فضیلت‌گرایی را گونه‌ای از نظریات اخلاقی نتیجه‌گرا بدانیم یا پیامدگرا خود پرسشی مهم است. به هر حال فضیلت‌گرایی از همان آغاز تا دوره معاصر با قرائت‌های مختلفی روبرو بوده است، همچنان که چیستی مفهوم فضیلت نیز با تحولات زیادی روبرو بوده است که نویسندگان به سادگی از کنار آن گذشته‌اند. رابطه میان فضیلت و رذیلت اخلاقی، خاستگاه فضایل و رذایل اخلاقی در نفس (روح) آدمی از مهم‌ترین کاستی‌ها این فصل است.

نویسندگان برای فصل سوم عنوان "اخلاق نتیجه‌گرا: اخلاق سود‌گرا" را برگزیده‌اند و نُه محور را به این ترتیب مورد گفتگو قرار داده‌اند: 1- اخلاق سودگرا، 2- موفقیت و ارزش، 3- کارایی و اثربخشی، 4- سودگرایی و موفقیت مدیریت پروژه، 5- سودگرایی و موفقیت پروژه، 6- موفقیت پروژه و مدیریت پروژه موفق، 7- های موفقیت پروژه و عوامل موفقیت پروژه، 8- چارچوب‌های چند بُعدی عامل موفقیت، 9- بازسازی مدیریت پروژه.

هرچند سودگرایی در دوره معاصر به جرمی بنتام و جان استوارت میل بر می‌گردد؛ اما آن‌ها بنیانگذار چنین تفکری نبوده‌اند. لذت‌گرایی آریستیپوسی و  اپیکوری بدون شک، سرآغاز نظریه سودگرایی است؛ همچنان که پس از بنتام و میل نیز این نظریه دچار تحولات اساسی شده است. عدم توجه به سیر تاریخی سودگرایی، عدم توضیح تفاوت میان سود و زیان با لذت و درد، همچنین روش‌های مختلف محاسبه سود و زیان‌های کمی و کیفی از جمله کاستی‌های جدی محتوای این فصل است.

نویسندگان، فصل چهارم کتاب را با عنوان "اخلاق پروژه‌های فرآیند محور: اخلاق وظیفه‌گرا (وظیفه‌شناسی)" آغاز می‌کنند و در آن نُه مطلب را به این ترتیب مورد گفتگو قرار می‌دهند: 1- وظیفه و قوانین بازی، 2- چهارچوب‌ عوامل حیاتی موفقیت، 3- مفهوم مبهم مسئولیت، 4- قانون آهنین وظیفه، 5- مسئولیت‌های کمینه و بهینه، 6- چه کسی تصمیم می‌گیرد؟، 7- نقش‌ها و عملکردها، 8- ترس از مقامات، 9- تعهد و احساس وظیفه.

وظیفه‌گرایی کانتی با همه اهمیتی که در تحلیل اخلاقی رفتارهای فردی و جمعی دارد، از آن‌جا که مبتنی بر پذیرش امر مطلق است و در بسیاری از موارد، موضوع برای تحقق چند امر مطلق و قاعده اخلاقی محقق می­شود که امکان عمل به همه آن­ها نیست؛ این دیدگاه با مشکل اساسی روبرو است. به همین خاطر دیوید راس (1877-1971) ضمن پذیرش وظیفه­گرایی کانت و باور به وجود امر مطلق در داوری­های اخلاقی با نگارش دو کتاب با عنوان "درست و خوب" در سال1920 و "بنیان‌های اخلاقی" در سال1930 تلاش کرده است، نظریه اخلاقی وظیفه‌گرا را بازسازی کند. نویسندگان در کتاب خود به قرائت‌های مختلف از اخلاق کانتی، همچنین نقدهای وارد بر آن توجه نداشته، کوشیده‌اند بر اساس این نظریه اخلاقی، رفتار مدیران پروژه را ارزیابی اخلاقی کنند.

در فصل پنجم با عنوان "پروژه‌های فرایند محور: اخلاق فرایندگرا: اخلاق حق‌گرا" نویسندگان کوشیده‌اند در ضمن طرح نُه مطلب به این ترتیب: 1- امتیازهای مدیریت پروژه، 2- حقوق پروژه، 3- حقوق جهانی، 4- قرارداد اجتماعی، 5- ادعا نسبت به اموال و سود، 6- عدالت و فرصت، 7- رفتار مناسب، 8- ذینفعان و قرارداد پروژه، 9- پایداری و حقوق طبیعت؛ مسأله اجرای پروژه‌ها در قالب نظریه حق‌گرا مورد بررسی قرار دهند. حق‌گرایی در اخلاق از جمله مهم‌ترین مباحث مطرح در این دانش است که از جهات مختلفی دارای اهمیت فراوانی می‌باشد. تفاوت میان حق‌گرایی و وظیفه‌گرایی کانتی و جایگاه منشاء غیر انسانی (الهی) برای حقوق انسانی از جمله مباحث مهم در این فصل است که مورد بررسی نویسندگان قرار نگرفته است.

آخرین و ششمین فصل کتاب دارای این عنوان است: "ارزیابی پروژه و ریسک­ها. نویسندگان در خلال نُه مطلب به این ترتیب: 1- مدیریت ریسک سنتی، 2- مدیریت ریسک کل­نگر، 3- مدیریت ریسک­های اخلاقی پروژه، 4- حوزه جدیدِ اخلاق پروژه، 5- جاده­های پهن و مسیرهای باریک، 6- حرکت به سوی آینده در طول مسیر بحرانی، 7- عوامل کلیدی، 8- عناصر ضروری پروژه و اصول اخلاقی، 9- چگونه از ابزار اخلاق پروژه استفاده کنیم؟ بحث ارزیابی پروژه را پی‌گرفته است. یکی از مهم‌ترین مباحث این فصل، پیشنهاد یک ابزار برای سنجش اخلاقی عملکرد مدیران پروژه است.

نویسندگان با یک جمع‌بندی از مطالب پیش‌گفته خود (نتایج)، کتاب را به پایان می‌برند؛ اما بجای آن‌که یافته‌های خود را بر اساس فصل‌های شش‌گانه کتاب بیان کنند تا خوانندگان بتوانند با مرور مطالب آن، نگرشی کلی نسبت به محتوای کتاب پیدا کنند، بیشتر به بیان انتظارها و امیدهای خود بسنده کرده‌اند.

با این وجود، یکی از مهم‌ترین مزیت‌های این کتاب، تبیین نظریه‌های چهارگانه اخلاقی فضیلت‌گرا، سودگرا، وظیفه‌گرا و حق‌محور در قالب رخدادهای واقعی است. نویسندگان در خلال توضیح نظریه‌های اخلاقی، یازده مورد از رخدادهای واقعی که مدیران پروژه در کشور ایسلند یا کشورهای دیگر با آن روبرو بوده‌اند را بیان کرده، سپس کوشیده‌اند آن‌ها را بر اساس یکی از آن نظریه‌های خلاقی و در برخی موارد با چند نظریه اخلاقی تحلیل کنند. این موارد عبارتند از: آدام و توانمند­سازی، بائو و پروژه رِسِلد، عبدالحکیم و کریتیج، ماریسول و چموفلگ، آییز و پرواز، ناتاشا و اتیلیبریوم، جرارد و الکترا، ستیاک و مورماست، شما و ویندپیک، حساب‌های کانتراورشیا، نوع جدید حساب‌های پس­انداز در اروپا و سرانجام، کابل برق بین لیبرتیا و اروپا.

استفاده از روش مطالعه موردی در تحلیل مسائل اخلاقی در حوزه اخلاق پزشکی، رواج بیشتری  داشته است. انتظار می‌رود با کاربست این روش و محسوس کردن مسائل اخلاقی، گام مؤثری در ترویج اخلاق حرفه‌ای – سازمانی برداشته شود.

 

 

نشاني ايميل (فعال): www.cpmiran.ir@Gmail.com

تلفن تماس: 09120983683 (98+)

شناسه تلگرام ادمین: Mehrdad_PM@

_______________________________________________________